Мастер-классы педагогов

Воспитательные возможности уроков допризывная подготовка

Воспитательные возможности урока химия

Воспитательные возможности урока трудовое обучение

Воспитательные возможности урока русский язык и литература

Воспитательные возможности урока бел.язык и литература

Воспитательные возможности урока география

Воспитательные возможности урока история и обществоведение

Воспитательные возможности урока немецкий язык

Воспитательные возможности урока английский язык

Мастер – класс «Использование приемов визуализации для развития познавательной деятельности младших школьников»(ссылка для скачивания в формате *docx)

Цель: передача опыта использования приёмов визуализации для развития познавательной деятельности младших школьников

Задачи:

расширить знания участников мастер-класса про виды  визуализации

познакомить с сущностью и  практической значимостью таких прыёмов, как  облака слов,  интеллект-карты.

    организовать взаимодействие  участников с целью освоения ими предложенных приемов и создания на их основе своего продукта;

содействовать повышению профессионального уровня участников мастер-класса.

Оборудование: мультимедийная установка, мультимедийная презентация ( https://disk.yandex.ru/d/UTIeYJbpjI1xLg)

1. I. Организационно-мотивационный этап.

- Здравствуйте те, кто не хотел утром вставать с постели!

- Здравствуйте те, кто ждёт повышение зарплаты!

- Здравствуйте те, кто тоскует по морю и песку!

- Здравствуйте те, кто готов общаться! Я рада вас приветствовать на моем мастер – классе.

1. II. Познавательный этап.

К. Д. Ушинский писал: «Когда вы входите в класс, от которого тяжело добиться слова, начните показывать рисунки, и класс заговорит, а главное, заговорит свободно…».

В современной школе учатся ребята, которые не представляют свою жизнь без гаджетов и привыкли потреблять информацию при помощи фотоснимков, мемов, кратких видео. Как результат – “клиповое мышление”, перевес графического рисунка перед текстом. А это идет вразрез с преимущественно вербальным стилем подачи учебной информации. Потому перед современным учителем возникает проблема: как донести нужный материал школьнику, не нарушая при этом дидактических принципов и учитывая его особенности восприятия информации? Чем и как заинтересовать современного школьника?

Действенным средством и является использование в учебном процессе визуализации.  Слово «визуализация» происходит от латинского visualis — воспринимаемый зрительно, наглядный.

В педагогике данное понятие реализуется под названием одного из традиционных педагогических принципов — принципа наглядности.

Существует большое разнообразие традиционных способов визуализации урока: опорные конспекты, схемы, таблицы, планы,   презентации, видеоролики, фрагменты кинофильмов, тренажеры и др. Наглядность – это демонстрация,  а визуализация – это процесс, при котором учащиеся на основе схемы, карты сопоставляют факты, анализируют их, ищут причинно-следственные связи, делают выводы.

          Сегодня с развитием компьютерных технологий появляются и новые средства визуализации — инфографика, интеллект-карты (логико­смысловые модели), облако слов, лента времени, коллаж, различные интерактивные задания, основанные на визуальном ряде (например, большинство заданий в Learning Apps), интерактивные презентации и др.

 Рассмотрим некоторые современные средства визуализации урока.

 Облако слов  - это визуальное представление списка категорий, также называемых метками, ярлыками, ключевыми словами (слайд 2).

Каким образом учитель  может использовать облака слов в своей работе?  Приведу несколько конкретных примеров их использования   на различных этапах урока:

1) На уроке русского языка этапе актулизации знаний   по теме «Однокоренные слова» прошу учащихся  выписать группы однокоренных слов( слайд 3) .

2)  На уроке человек и мир на этапе  целеполагания    предлагаю облако с именами исторических личностей. (слайд 4).

- Ребята, назовите имена деятелей, про которых мы говорили на предыдущих уроках. Учащиеся находят их имена.

 -  С кем мы еще не знакомы? Догадайтесь, о ком пойдет речь сегодня.

3)  На этапе изучение нового материала на уроке русского языка предлагаю задание «Расшифруй правило» — учащиеся находят слова из изученного правила «Имя существительное» (слайд 5).

3)  На этапе закрепления материала:

 на уроках русского языка использую  облака при работе со  словарными словами. Предлагаю следующие задания —  выпишите словарные слова с безударной гласной  «о», выпишите имена существительные и т.д. (слайд 6)

А на литературном чтении использую облака слов при составлении характеристики героя (слайд 7).

4) Используя облако слов можно попросить  подвести итог  урока.  (слайд 8).

5)  На этапе рефлексии прошу  выбрать из облака глаголы, которые характеризуют их  работу на уроке

(слайд 9).

Предлагаю Вам  облака слов, подумайте на каком этапе урока можно их использовать ?

Следующим приёмом визуализации информации, который я использую в своей деятельности, является  создание интеллект-карт

Интеллект-карты – это уникальный и простой метод запоминания информации (слайд 10). 

Как обычно люди записывают свои мысли? Пишут тексты, при необходимости добавляя таблицы, графики, диаграммы и т.п. И даже если они разработали собственную систему сокращения слов, выделения главных мыслей, содержание от этого принципиально не меняется — линейная запись остается линейной.

 Другое дело, интеллект-карты. Сплошной текст и схемы однообразны.   Напротив, при создании интеллект - карт используются такие инструменты, которые позволяют максимально разнообразить запись и тем самым активировать восприятие. Разная толщина линий, разные цвета ветвей, точно выбранные ключевые слова, образы и символы, значимые лично для вас — все это создает яркий визуальный продукт, который не оставит равнодушным.

 Что дает использование интеллект-карт? 

Способность быстро схватывать суть сказанного, прочитанного, увиденного.

Более четкое планирование — не от логики, а от важности.

Лучшую фокусировку на изучаемом материале.

Креативность, творчество.

Итак, с чего начать заполнять карту?

          Кладем лист горизонтально, в его центре и рисуем блок (произвольной формы, это может быть круг, овал, квадрат, любое другое изображение или текст) в центре листа. (слайд 11) Внутри блока пишем название темы, ключевого понятия, идеи, с которой вы хотите работать. (слайд 12)  От главной темы рисуем в разные стороны ветви – основные связанные с ней понятия, свойства, ассоциации, аспекты(слайд 13). Подписываем каждую одним или  двумя словами, разборчиво, желательно печатными буквами.  Печатные буквы,  в отличие от рукописных, легче читать и находить при повторном обращении к карте. Рисуя интеллект-карту, применяем как можно больше цветов и как можно чаще используем рисунки.. Линии должны быть такой же длины, как и слова. Лишнее пространство между словами разъединяет мысли, мешая скорейшей ассоциации. Главные линии должны быть плавными и более жирными. Они напоминают ствол дерева, что улучшает  запоминание.  Эти  линии  должны  быть соединены непосредственно с центральным  рисунком. Мозг  должен  сразу  схватить  связи  и  ассоциации,  а не видеть разобщенную картину.

К веткам первого уровня добавляем ветки второго уровня. С каждой из основных ассоциаций может быть связано несколько ассоциаций второго уровня (подтемы). (слайд 14) Соединительные линии становятся тоньше. Слова по-прежнему пишутся печатными буквами, но уже помельче.

Используем несколько различных цветов для рисования карты, выделяя каждую веточку одним цветом, так она лучше будет восприниматься. При добавлении новых веточек-ассоциаций необходимо помнить важное правило: бумагу надо держать всегда горизонтально перед собой.

Везде, где возможно, добавляем рисунки, символы, и другую графику, ассоциирующуюся с ключевыми словами, так как они запоминаются лучше, чем слова. Как правило, потом для восприятия информации с интеллект-карты вам даже не нужно будет читать, что там написано, — достаточно будет пробежаться по рисункам, и у вас в голове тут же всплывет необходимая информация.  Если нет возможности нарисовать сложные рисунки – то тогда стараемся нарисовать хотя бы простейшие символы, иллюстрирующие то или иное ключевое слово. Символы можно использовать как свои собственные, так и общепринятые.

Давайте понаблюдаем как создавалась интеллект- карта «Карандаш»

Назовите существенные признаки любого карандаша. (слайд 15)

Подберите глаголы, конкретизирующие понятие – назначение карандаша. (слайд 16, 17)

Какие рисунки можно добавить к понятию «Состав» (слайд 18)

 Работа по  применению мною интеллект-карт   происходила поэтапно.

На начальном этапе я использовала её в готовом виде в качестве наглядного пособия, (слайд 19)  потом строила интеллект- карты на доске цветными мелками. (слайд 20) Постепенно происходило включение учащихся в процесс создания интеллект-карты, совместное заполнение ветвей-признаков через систему подобранных вопросов и заданий.

Вторым этапом стала групповая работа. Так, при изучении темы «Полезные ископаемые – подземные богатства страны» в ходе анализа и обсуждения прочитанного, проведения опытов учащиеся пришли к выводу, что информацию о полезных ископаемых (песке и глине) можно разделить на следующие блоки: свойства, способ добычи, применение, обозначение на карте, месторождения. Далее дети разделились на группы. Каждая группа получила задание: составить интеллект-карту «Песок» или «Глина».  После завершения работы, каждая группа презентовала свою интеллект-карту. На данном этапе задавались вопросы, исправлялись ошибки, вносились дополнения. Учащиеся легко, подробно и логично раскрывали тему, опираясь только на ключевые понятия, символы, рисунки и связи между ними (слайд 21).

Третий этап – индивидуальное составление интеллект-карты. На данном этапе учащиеся работают индивидуально на уроке или дома по индивидуальным творческим заданиям (слайд 22, 23).

Алгоритм составления интеллект-карт.

1. Выбрать тему и нарисовать центральный образ интеллект-карты. Рисовать нужно ярко, красочно, текст подписи формулировать правильно.
2. Провести мозговой штурм для поиска вариантов решения. Основное требование мозгового штурма - отсутствие критики идей на этапе сбора информации.
3. Создать интеллект-карту: собираем идеи, полученные на предыдущем этапе, и «нагружаем» ими ветви, отходящие от центрального образа.

• Практический этап.

          Каждый человек обязан заботиться о своем здоровье, так как крепкое здоровье нужно всем людям. Недаром пословица гласит: «Береги платье снову, а здоровье смолоду». А каковы же составляющие здоровья?

Мастер предлагает поработать в группах, составить интеллект-карты по  теме «Здоровый образ жизни» Участники находят ответы на вопрос: что надо делать для сохранения и укрепления здоровья. Записывают ключевые слова, определяют главные ветви, определяют цвета ветвей, придумывают ветви второго и т. д. порядка - создают интеллект-­карты.

Учитель-мастер выступает в роли консультанта, анализирует и направляет самостоятельную работу своих «учеников». Участники мастер­класса демонстрируют авторские интеллект-карты, сопровождая их коментариями.

1. Рефлексия и подведение итогов.

Мастер предлагает ответить на вопросы:

Справились ли вы с поставленной задачей?

Убедились ли вы в том, что каждый, независимо от преподаваемого предмета, может создать интеллект-карту?

Будете ли вы использовать полученные знания и умения в своей педагогической деятельности?

Прием «Алфавит»

Каждый из участников вытягивает из шкатулочки букву алфавита, называет возможности интеллект-карт словом на эту букву (помогает, структурирует, воспроизводит, систематизирует и т.д.).

 Используемая литература:

1. Глинский, А. А. Управление системой методической работы в общеобразовательном учреждении / А. А. Глинский. - Минск, 2008.
2. Штейнберг, В. Э. Дидактические многомерные инструменты: теория, методика, практика / В. Э. Штейнберг. - М.: Научное образование, Школьные технологии, 2002.

Майстар-клас па тэме: «Выкарыстанне праблемнага метаду навучання на ўроках беларускай мовы і літаратуры»

Мэта: перадача вопыту выкарыстання інавацыйных прыёмаў тэхналогіі  праблемнага навучання на ўроках беларускай мовы і літаратуры.

Задачы:

паглыбіць веды ўдзельнікаў майстар-класа пра віды праблемных сітуацый;

пазнаёміць з сутнасцю і практычнай значнасцю такіх прыёмаў, як кросанс, воблака слоў, скрынка з загадкамі, прыём асацыятыўнага мыслення, Што б гэта значыла?, кругі Эйлера, хвіліна творчасці;

    арганізаваць узаемадзеянне ўдзельнікаў з мэтай засваення імі прапанаваных прыёмаў і стварэння на іх аснове свайго прадукту;

спрыяць павышэнню прафесійнага ўзроўню ўдзельнікаў майстар-класа.

Абсталяванне: мультымедыйная ўстаноўка, мультымедыйная прэзентацыя  https://disk.yandex.ru/d/_kJuLvOX3dERvA, дадаткі:

Дадатак 1. – тэкст верша П.Панчанкі «Спарышы», заданне: стварыць  праблемную сітуацыю “са здзіўленнем” перад вывучэннем верша;

Дадатак 2 – тэкст верша П.Панчанкі «Спарышы»,  заданне: “пакласці” ў скрынку 3 рэчы-загадкі, якія б дапамаглі ўспомніць вучням назву і змест твора на ўроку сістэматызацыі і абагульнення ў канца навучальнага года;

Дадатак 3 – тэкст верша П.Панчанкі «Спарышы»,  заданне: прыдумаць заданне для хвіліны творчасці на этапе рэфлексіі пры вывучэнні верша;

Дадатак 4 – тэкст верша П.Панчанкі «Спарышы»,  заданне: стварыць карту асацыяцый на этапе аналізу твора;

Дадатак 5 – тэкст верша П.Панчанкі «Спарышы»,  заданне: стварыць кросанс па сюжэту верша на этапе арыенціровачных заняткаў пры вывучэнні твора; аркушы паперы А4.

5. Арганізацыйны этап. Кіраўнік сустракае ўдзельнікаў семінара, прапаноўвае выбраць месца за адным з 5 сталоў. На кожным стале знаходзіцца ліст з заданнямі для групы. Такім чынам, груп усяго 5.
6. Тэарэтычны этап.

Кіраўнік:  Калі коратка перадаць  думку  вялікага педагога Васіля Сухамлінскага пра ролю навучання ў жыцці чалавека, то гэта будзе гучаць так: «Навучанне не павінна ўяўляць сабой звычайнае назапашванне ведаў або служыць для трэніроўкі памяці. Дзякуючы  назіранню, мысленню, уменню разважаць, можна стаць і стваральнікам, і падарожнікам, і адкрывальнікам». Менавіта гэтаму садзейнічае тэхналогія праблемнага навучання. Нельга сказаць, што яна інавацыйная, аднак  у рамках тэхналогіі можна знайсці шмат цікавых прыёмаў, якія адпавядаюць сучасным запатрабаванням. А цяпер, калі ласка, патлумачце, што бачыце на слайдзе. Так, гэта паняцці, з якімі мы будзем сёння працаваць, сабраныя ў воблаку слоў. Такім чынам, тэма нашага майстар-класа «Выкарыстанне праблемнага метаду навучання на ўроках беларускай мовы і літаратуры» https://disk.yandex.ru/d/_kJuLvOX3dERvA

 Сяргей Леанідавіч Рубінштэйн, разглядаючы псіхалагічныя асновы праблемнага навучання, сфармуляваў тэзіс аб тым, што любому працэсу мыслення заўсёды дае пачатак праблемная сітуацыя. Праблемная сітуацыя – перашкода, выкліканая недастатковасцю атрыманых раней ведаў і спосабаў дзейнасці для вырашэння пазнавальнай задачы, задання. Прасцей гаворачы, праблемная сітуацыя – гэта такая сітуацыя, пры якой  суб’ект хоча справіцца з цяжкімі для яго задачамі, але яму не хапае дадзеных і ён павінен сам іх шукаць.

Найбольш эфектыўныя і цікавыя для вучняў, як паказвае вопыт, праблемныя сітуацыі «са здзіўленнем», «яркая пляма», «з цяжкасцямі».

Пры ўвядзенні ў праблемную сітуацыю «са здзіўленнем» я часта пачынаю тлумачэнне новага матэрыялу праблемным пытаннем, напрыклад:

• Чым адрозніваецца сонечны прамень ад сонечнага настрою? (5 клас, тэма «Прамое і пераноснае значэнне слова»)
• Чаму словы уніяі ўніяты пішуцца па-рознаму? (10 клас, тэма «Правапіс у, ў»)
• Чаму рукапісы не гараць? (9 клас, тэма «М. Гарэцкі. Слова пра пісьменніка. Апавяданне “Роднае карэнне»).

Такім чынам звяртаю ўвагу вучняў на супярэчнасць у сцвярджэннях і прапаную знайсці спосаб рашэння праблемнай сітуацыі.

Праблемную сітуацыю можна ствараць на аснове фактаў з рэальнага жыцця. Напрыклад, пры вывучэнні ў 6 класе тэмы «Скланенне прозвішчаў» наступная сітуацыя: Новік Дар’я падпісала свой сшытак так: «Сшытак па беларускай мове вучаніцы 5 класа Новік Дар’і», а аднакласнік зрабіў такі надпіс: «Сшытак па беларускай мове вучня 5 класа Стасюка Кірыла».

Пытанне: Як вы думаеце, Кірыл памыліўся?

Вучні прапаноўваюць варыянты. Пасля праверкі розных гіпотэз шасцікласнікі зробяць вывад, што памылак няма, бо варыянты скланення прозвішчаў залежаць ад полу асобы.

Мэтазгоднымі і прадуктыўнымі на ўроках з’яўляюцца праблемныя сітуацыі «з цяжкасцямі» (калі трэба выканаць заданне, але гэта немагчыма адразу ажыццявіць). Так, у 9 класе пры вывучэнні тэмы: «М. Гусоўскі. «Песня пра зубра» вучням быў прапанаваны эпіграф на латыні і заданне: раскрыць сэнс эпіграфа Verba volant, scripta manent.

Узнікла цяжкая праблемная сітуацыя, бо.. мы не знаёмы з лацінскай мовай.  На працягу ўрока ўвага вучняў была сканцэнтравана на гэтым выслоў’і. К канцу ўрока мы дайшлі да сутнасці эпіграфа. «Словы забываюцца, напісанае застаецца”. Гэта значыць, што, пішучы свой твор на лацінскай мове, аўтар добра разумеў: на пашыранай у той час латыні яго твор будзе даступны многім яго сучаснікам, а напісанае паэтычнае слова пра Радзіму-Беларусь застанецца і для нашчадкаў. (Дарэчы, дзеці ўжываюць гэты выраз у сваіх работах).

Усё болей у нашым жыцці выкарыстоўваюцца малюнкі, фотаздымкі, карцінкі. З’яўленне інтэрнэту і розных мабільных гаджэтаў кардынальна змяніла і  працэс фарміравання ведаў. Тут на дапамогу  настаўніку прыходзіць метад візуалізацыі.

Асноўнай мэтай візуалізацыі з’яўляецца выкарыстанне зрокавага ўспрымання чалавекам інфармацыі для актывізацыі яго пазнавальнай дзейнасці, развіцця крытычнага мыслення і крэатыўнасці.

Адным з прыёмаў візуалізацыі вучэбнай інфармацыі з’яўляецца кросанс, або асацыятыўная галаваломка. Існуюць розныя варыянты такіх галаваломак. Сувязі паміж выявамі могуць быць як павярхоўнымі, так і глыбіннымі, але ў любым выпадку гэта выдатнае практыкаванне для развіцця лагічнага мыслення і творчых здольнасцей.

Сутнасць метаду.    Кросанс - асацыятыўны ланцужок з 9 квадратаў з малюнкамі або фотаздымкамі. Усе ілюстрацыі звязаны паміж сабой па сэнсе. Асноўная задача вучня - растлумачыць кросанс.

У прадстаўленым прыкладзе бачым класічны варыянт кросанса (т. зв. «смоўж” (улитка)): ілюстрацыі размешчаны ў храналагічнай паслядоўнасці (згодна з развіццём падзей у апавяданні В. Адамчыка «Салодкія яблыкі»). «Чытаць» такі кросанс неабходна па наступнай схеме: (уверсе)

Галоўны герой – Тонік. Паказаны ўсе падзеі, што адбываюцца з ім. І ў цэнтры – салодкія яблыкі, якія аказаліся зусім не салодкімі.

Гэты прыём можна выкарыстоўваць на любым этапе ўрока. Заданні могуць быць самыя разнастайныя:

• Успомніце матэрыял мінулага ўрока.
• Знайдзіце сувязь паміж ілюстрацыямі і назавіце тэму ўрока.
• Стварыце свой кросанс па тэме…
• Дапоўніце кросанс.
• Знайдзіце памылкі.
• Вызначце праблему твора.
• З прапанаваных ілюстрацый складзіце кросанс і прачытайце яго.

Такім чынам, дзеці вучацца вызначаць тэму, знаходзіць агульнае ці адрознае, вызначаць асацыяцыі паміж суседнімі малюнкамі, выяўляць асацыяцыю, якая аб′ядноўвае ўсе вобразы, ствараць  кросанс.

Таксама на ўроках мовы і літаратуры выкарыстоўваю такі прыём, як воблака слоў. Воблака слоў – гэта візуальнае ўяўленне групы слоў, якія аб’яднаны пэўнай тэматыкай.  Існуюць розныя спосабы  выкарыстання аблокаў слоў  на ўроках як мовы, так і літаратуры, аднак я хачу прапанаваць заданні з улікам праблемнага падыходу.

У час аналізу верша Е. Лось «Дзяўчаты мінулай вайны” вучням было прапанавана скласці “воблака слоў” па тэме: «Дзяўчаты на вайне». Гэты прыём дапамог у фармулёўцы галоўнай думкі, паказаў, наколькі складаным было жыццё жанчын на вайне.

Такім чынам,  воблака слоў – адзін са спосабаў візуалізацыі інфармацыі, які паспяхова можна выкарыстоўваць у вучэбнай працы для аналізу тэксту (вылучэнне ключавых слоў, параўнанне тэкстаў), пазнавання раней вывучаных твораў, для зваротнай сувязі (ключавыя словы урока, праекта) і г.д.

Прыём «Скрынка з загадкамі» выкарыстоўваецца на ўроках па вывучэнні біяграфіі пісьменніка, пры аналізе мастацкіх твораў ці пры абагульненні вывучанага па раздзеле. У скрынцы могуць знаходзіцца карткі з выявамі (фотаздымкі) рэчаў або рэчы, якія належалі пісьменніку, герою твора. Напрыклад, ужо на першым уроку пры вывучэнні жыццёвых звестак і творчасці Максіма Багдановіча можна прапанаваць наступнае заданне:

З жыццём і творчасцю якога пісьменніка звязаны гэтыя прадметы: вянок з кветак, мора, горы, пісьмы? Што яны значаць?

Адказы.       Вянок з кветак — зборнік вершаў М. Багдановіча «Вянок”; мора, горы — лячэнне паэта ў Ялце; пісьмы — апошнія лісты М. Багдановіча бацьку. Такі прыём актуалізуе раней атрыманыя па тэме веды, каб працаваць далей.

На абагульняльным уроку па тэме: «В. Быкаў. «Знак бяды»  я прапанавала вучням разгледзець матэрыял са скрынкі, адказаць на пытанні, зрабіць вывады.

З кім і як звязаны гэтыя прадметы: карова, вінтоўка, бомба?

Адказ.      Сцепаніда.  Не хацела, каб малако дасталося фашыстам; утапіла ў калодзежы вінтоўку; схавала бомбу.   Актыўная змагарка з ворагам.

З кім і як звязаны гэтыя прадметы: скрыпка, самагон, фраза « Мой Федзька прыйдзе! Сын мой прыйдзе... Ён вам пакажа...»?

Адказ.    Пятрок. Таленавіты, шукае кампраміс, паўстае супраць паліцаяў.  Пратэстуе супраць бесчалавечнасці.

Заданні такога тыпу даюць магчымасць развіваваць логіку, аналітычныя здольнасці і маўленне вучняў.

Прыём асацыятыўнага мыслення выкарыстоўваецца тады, калі вучні недакладна разумеюць, пра што ідзе размова ў тэксце. Напрыклад, у 7 класе вывучаецца  апавяданне І. Навуменкі «Настаўнік чарчэння”. Для лепшага разумення вобразаў я прапаную 7-класнікам карты асацыяцый, на якіх размешчаны  выявы і пытанні да іх. На першай – асацыяцыя да вобраза настаўніка Апалінарыя Феакціставіча. Вучні тлумачаць, што Цыркуль – гэта празванне настаўніка чарчэння не толькі таму, што гэта прылада для чарчэння, але і па знешнім падабенстве: «Высокі, тонкі, у чорным, яшчэ царскіх часоў, сурдуце, Апалінарый Феактыставіч знешне на самай справе апраўдваў дадзенае яму празванне».  Партрэт Авідзія.  Вучні ўспомнілі словы настаўніка: «Авідзій любіў сваю зямлю так,  як можа любіць яе вялікі сын сваёй Айчыны” і зрабілі вывад, што сам настаўнік любіў свой народ не менш, чым Авідзій, бо загінуў, заступаючыся за яго.  Арол і гіена. Хто ў тэксце арол, хто гіена? Чаму? Такім чынам вучням становіцца зразумелай фраза настаўніка чарчэння: «У вашых салдат на шапках арлы, але яны падобныя да злых гіен».

Гэтыя прыклады паказваюць, што выкарыстанне карт асацыяцый дапамагае перайсці ад непасрэдных дзіцячых адчуванняў і ўспрыняццяў да разумення мастацкага твора.

Актыўнаму ўключэнню вучняў у працэс урока садзейнічае прыём «Што б гэта значыла?». У старэйшых класах, напрыклад, вывучаецца апавяданне Міхася Стральцова «Сена на асфальце”. Тут я прапаную такую ілюстрацыю: падаконнік гарадской кватэры і на гэтым падаконніку гаспадары вырошчваюць цыбулю. Пытанне: што б гэта значыла? Разважаючы, вучні прыходзяць да вываду,  што ілюстрацыя ўказвае на вясковага чалавека ў горадзе. Мэтавызначэнне адбылося.

Заканчваю ўрок пытаннем, што  агульнага паміж двума малюнкамі (рака Сена на фоне Эйфелевай вежы і стог сена на лузе).  Адказу няма. Так пытанне пераходзіць у дамашняе заданне: прачытаць апавяданне, знайсці агульнае паміж малюнкамі і творам. Пазнаёміўшыся з тэкстам, 11-класнікі прыйшлі да вываду, што на малюнках рака Сена і стог сена і што чалавеку аднолькава патрэбны і Парыж, і вёска. Атрымліваючы такія заданні, вучні чытаюць тэкст мэтанакіравана, удумліва.

Для параўнальнага аналізу герояў, твораў, моўных з’яў падыходзіць прыём «кругі Эйлера». Ён добра працуе пры вывучэнні паэмы Я. Купалы «Бандароўна». Бачна, што героі – зусім розныя людзі, антыподы, бо агульнага, што звязвае іх, няма. У той час як у апавяданні Івана Навуменкі «Настаўнік чарчэння” паміж героямі шмат агульнага, таго, што звязвае настаўніка і вучня. Атрымаўшы матэрыял для параўнання, вучні робяць патрэбныя вывады. Выкананае ў такой форме заданне дазволіць даволі хутка ўзнавіць сюжэт твора, характары герояў.  

На этапе рэфлексіі, асабліва на ўрокаў беларускай літаратуры, добра спрацоўвае прыём хвіліна творчасці: фармулюецца думка, развіваецца маўленне.  Апошнім часам прашу вучняў напісаць канон якому-небудзь прадмету ці з’яве, якія маюць адносіны да твора. З’ўляюцца цікавыя разважанні, пашыраецца вучнёўскі лексічны запас. Прыклад: Ні адзін школьны прадмет не абыходзіцца без пісьма, гэта значыць, без ручкі і алоўка. Цікавы лёс у іх - запісваць і пакідаць пасля сябе хоць цэлыя гісторыі! Сумнавата, праўда, што ручка выпісваецца, а аловак беззваротна сціраецца. І чым больш яны стараюцца, тым хутчэй ад іх нічога не застаецца. Хто сказаў, што не застаецца? – Словы адлятаюць, а напісанае застаецца! (Канон – літаратурны жанр лірычна-спавядальнага характару, разнавіднасць эсэ).

Такія невялікія выказванні дапамогуць вучням у далейшым карыстацца словам без асаблівых цяжкасцей.

Акрамя пералічаных прыёмаў, можна адзначыць такія, як складанне інтэлект-карты (ментальнай карты, карты памяці), стужкі часу (таймлайн), “падбяры хэштэг”, інфаграфікі і іншыя.

• Практычны этап.

Паважаныя сябры, цяпер я вам прапаную паспрабаваць стварыць свой прадукт для  ўрока беларускай літаратуры. Для гэтага кожная група  выкарыстае Дадатак, які знаходзіцца перад вамі на стале. Калі ласка, працуем. (Групы выконваюць заданні як на стварэнне заданняў, так і на іх выкананне і прадстаўляюць іх).

1. Рэфлексійны этап.

Паважаныя калегі, сёння мы з вамі змаглі пераканацца, што ў праблемным навучанні шмат новых прыёмаў, якія робяць адукацыйны працэс  сучасным і выніковым. Выкарыстоўвайце іх на ўроках, а цяпер давайце ўсе разам запоўнім карту асацыяцый па тэме нашага майстар-класа. Падбярыце, калі ласка, словы, якія выкажуць вашы эмоцыі  (патрэбна, цікава, займальна, крэатыўна, незвычайна, адкрыццё, стварэнне, будучыня …). 

                                                   Спіс літаратуры

1. [Электронны рэсурс] ru.wikipedia.org/wiki/Проблемное обучение
2. Бабанский, Ю.К. Проблемное обучение как средство повышения эффективности учения школьников. - Ростов-на-Дону,1970. - 300 с.;
3. Лернер, И.Я. Проблемное обучение. - М.: «Знание», 1974. - 64 с.;
4. Максимова, В.Н. Проблемный подход к обучению в школе: Методическое пособие по спецкурсу. - Л., 1973. - 234 с.;
5. Селевко, Г. К. Современные образовательные технологии. - М., 1998. - 290 с.